Rok ekologiczny w przyrodzie
Dzieci zdobyły dużo wiedzy przyrodniczej i nowe umiejętności, ale nie tylko. Nauczyły się też współpracy, wzajemnie sobie pomagały i miały okazję zintegrować się. Pomogło to również w integracji dzieci z Ukrainy, które podczas projektu uczyły się porozumiewania i dobrze radziły sobie w kontaktach z rówieśnikami z Polski, mimo bariery językowej. Zajęcia dawały dzieciom dużo radości i możliwości spożytkowania swojej niewyczerpanej energii, rozwijały kreatywność i wyobraźnię, uczyły się koncentracji i uważności. Nauczyły się też odpowiedniego przygotowania do wyprawy w teren i radzenia sobie niezależnie od warunków pogodowych. Takie cykliczne zajęcia w przyrodzie świetnie się sprawdziły. Dzieci oczekiwały na nie z niecierpliwością i z ciekawością. Polecam wszystkim, którzy mają obawy i unikają zajęć w terenie.
Wychowawczyni klasy uczestniczącej w projekcie
Ekorok ze Źródłami w naturze to roczny cykl edukacji przyrodniczej w terenie skierowany do najmłodszych uczniów szkół podstawowych. W 2021 roku rozpoczęto pilotaż programu, w roku szkolnym 2022/2023 realizujemy kolejną edycję. Działanie jest kontynuacją i rozwinięciem programu edukacji przyrodniczej prowadzonej przez Ośrodek Działań Ekologicznych od 25 lat. Rozwój i promocja edukacji przyrodniczej w terenie jest jednym z kluczowych elementów strategii rozwoju stowarzyszenia.
Długofalowym celem projektu jest budzenie i podtrzymywanie wśród dzieci i dorosłych poczucia osobistej więzi z przyrodą, a co za tym idzie – wewnętrznej potrzeby jej ochrony. Pomimo zapisów w „Podstawie programowej kształcenia ogólnego” narzucających na nauczycieli konieczność realizacji zajęć w terenie, praktyka wielu szkół (szczególnie w dobie pandemii) ogranicza wyjścia w teren do minimum. Liczne badania1 wskazują, że regularna edukacja w naturze ma przynosi wiele korzyści, zarówno zdrowotnych, jak i edukacyjnych: poprawia koncentrację, zdolności poznawcze, obniża stres, który skutecznie blokuje przyswajanie wiedzy, obniża problemy z nadpobudliwością i uwagą, a także poprawia kreatywność i zaangażowanie uczniów oraz jest dla nich po prostu zdrowsze niż siedzenie wiele godzin w ławkach (zapobiega otyłości, poprawia koordynację ruchową, wzmacnia kręgosłup, chroni wzrok i poprawia odporność).
W ramach projektu zgłoszone klasy biorą udział w cyklu składającego się z 5-8 warsztatów terenowych trwających od 3 do 5 godzin w zależności od pory roku i pogody. Podczas zajęć dzieci poznają podstawowe gatunki roślin w różnych stadiach rozwoju i ich właściwości, podstawowe gatunki ptaków, zwyczaje zwierząt, rozpoznają ślady i tropy zwierząt, poznają bezkręgowce lądowe i wodne i ich zwyczaje, uczą się podstaw orientacji w terenie, mają wprowadzenie do surwiwalu.
Przede wszystkim jednak uczą się dbać o swoje bezpieczeństwo, badają swoje możliwości, uczą się współpracy w grupie, wyostrzają wszystkie zmysły podczas obserwacji przyrodniczych, stawiają pytania i szukają na nie odpowiedzi. Pobyt w lesie uzupełniony jest o rozgrzewające zabawy ruchowe na poznanie mechanizmów funkcjonowania przyrody i utrwalające zdobytą wiedzę itp.. Jest też czas na kreatywność i prace manualne (np. land art, ale też zajęcia praktyczne: budowanie szałasu, wyplatanie sznurka z traw), wspólny czas na posiłek, odpoczynek, swobodną zabawę.
Uczniowie przez cały cykl odwiedzają ten sam las lub park. Efektem regularnego odwiedzania tego samego miejsca przez cały rok jest pogłębienie więzi z przyrodą, poczucie się jej częścią, zrozumienie, że wszystko jest powiązane, stanie się „wtajemniczonym tubylcem”, kimś kto widzi rzeczy, których wcześniej nie dostrzegał. Po zakończeniu cyklu w czerwcu dzieci pytały nauczycieli, czy wrócą w to miejsce jesienią.
Najważniejszym efektem projektu jest regularny kontakt dzieci z naturą. Kilkugodzinne comiesięczne wyprawy do lasu (czy dużych częściowo leśnych parków) dla dzieci żyjących w dużym mieście, gdzie kontakt z dziką przyrodą jest ograniczony, są ogromna wartością. Dzieci uczestniczące w projekcie, początkowo nieufne wobec przyrody, oswoiły się z nią i polubiły. Regularne zajęcia w terenie zgodnie z oczekiwaniami okazały bardzo atrakcyjne dla dzieci. Zarówno nauczyciele jak i trenerzy zauważyli szereg pozytywnych zmian, takich jak większa otwartość i ciekawość dzieci, mniej lęków związanych z kontaktem z żywą przyrodą. Dzieci które początkowo bały się siadać na trawie, dotykać owadów, przedzierać przez zarośla, na koniec cyklu zajęć nie miały już tych obaw. Także część rodziców, początkowo sceptyczna, przekonała się do regularnych wyjść w teren ich dzieci, dzieci były coraz lepiej przygotowane do warunków atmosferycznych. Nauczyciele zauważyli, ze dzieci podczas zabawy bardzo dużo się uczą i zapamiętują i nawet po miesiącach potrafią przywołać wiedzę z zajęć. Poprawiła się orientacja w terenie, umiejętność rozpoznawania kierunków świata, obserwacje pogody, zauważanie zmian w przyrodzie, ale także sprawności fizyczne, wytrzymałość (długie marsze), sprawność, równowaga, mała motoryka.
Nauczyciele uczestniczący w projekcie także mieli okazję oswoić się z przyrodą, nabrać pewności w zabieraniu uczniów do lasu. Mogli zaobserwować jak zachowują się tam dzieci, że wiele aktywności wynika z pomysłów i zainteresowań uczniów, nie ma potrzeby „zapełniania” uczniom całego czasu, że ważną rolę odgrywa podążanie za ich ciekawością; że wyprawy w terenie nie wymagają wszechstronnej wiedzy przyrodniczej, za to są doskonałą okazją do wspólnej nauki i szukania odpowiedzi na pojawiające się pytania. Nauczyciele zarówno uczestnicząc w szkoleniach, jak i obserwując warsztaty poznali szereg metod edukacyjnych, gier i zabaw przyrodniczych, które mogą wykorzystać w przyszłości.
Dla naszego stowarzyszenia ważnym efektem jest sprawdzenie jak w praktyce wygląda realizacji długich cykli warsztatowych w terenie. Z jednej strony trenerki, które przed rozpoczęciem projektu miały sporo obaw, jak zapełnić tak dużo czasu atrakcyjnymi ćwiczeniami, potwierdziły coś o czym wcześniej doskonale wiedziały, choć nie dowierzały swojej intuicji, że wystarczy podążać za ciekawością dzieci. Im częściej są w lesie tym są uważniejsze, potrafią dłużej skupić się na zadaniach, mają więcej pomysłów i same mówią co chciałyby robić, co je interesuje, pogłębiają swoją wiedzę. Z drugiej strony rozbiliśmy się nie tylko o problem pandemii, ale także obaw nauczycieli, dyrektorów i rodziców co do zajęć podczas chłodnej jesieni i zimy. To wyzwanie jak przekonać dorosłych, że przebywanie w naturze jest możliwe o każdej porze roku. Zdarza się, że na pierwsze zajęcia w sezonie jesienno-zimowym przychodzi mniej dzieci gdyż rodzice boją się o ich zdrowie (czy nie zmarzną, nie przemokną itp.). W takim wypadku z naszych doświadczeń wynika, że warto zabrać na zajęcia nawet małą ilość dzieci (nie odwoływać ich), ponieważ kiedy dzieci wracają z zajęć zadowolone i nie zmarznięte mimo niesprzyjającej pogody, to stopniowo na każdych kolejnych warsztatach pojawia się coraz więcej uczniów, gdyż ich rodzice zaczynają oswajać swoje lęki i przekonują się do wypuszczania dzieci nie tylko w ciepłe słoneczne dni, ale i w te chłodniejsze, pochmurne. Ważna jest też regularna edukacja nt. dostosowania ubioru do pogody wśród samych dzieci, tak by one same wzięły odpowiedzialność za swój komfort podczas zajęć w terenie. Ci nauczyciele, którzy regularnie co miesiąc zabierali grupy na zajęcia, byli bardzo zadowoleni, dzieci były dobrze przygotowane do warunków i nie chciały kończyć zajęć pomimo zimna czy deszczu.
Bezpośrednia i stała relacja z naturą jest niezbędna zarówno dla zdrowia fizycznego jak i psychicznego. Dzieci (i dorośli) potrzebują jej w takim samym stopniu jak zdrowego odżywiania czy odpowiedniej ilości snu. Zabawa i edukacja na świeżym powietrzu poprawia koncentrację, zdolności poznawcze, obniża stres, który skutecznie blokuje przyswajanie wiedzy, obniża problemy z nadpobudliwością i uwagą, a także poprawia kreatywność i zaangażowanie uczniów oraz jest dla nich po prostu zdrowsze niż siedzenie wiele godzin w ławkach (zapobiega otyłości, poprawia koordynację ruchową, wzmacnia kręgosłup, chroni wzrok i poprawia odporność). Nie sposób wymienić wszystkich korzyści płynących z przebywania na łonie natury.
Doświadczenia Źródeł wyraźnie pokazują, że regularne kilkugodzinne wyjścia w teren mają nieoceniony wpływ na uczniów, ale także na klasę jako grupę. Ostatnie dwa miesiące kiedy do wielu klas dołączyły dzieci z Ukrainy pokazały, że w naturze jest łatwiej: dogadać się pomimo barier językowych, włączać się w zadania grupowe, redukować napięcie i stres. Wychowawczyni z łódzkiej szkoły mówi: „Podczas zajęć terenowych u dzieci ukraińskich pierwszy raz widziałam uśmiech na twarzach”. Inna dodaje „Łatwiej się dzieciom dogadać w trakcie działania, dzieci ukraińskie szybciej się otwierają, łatwiej im przełamać barierę języka, pokazuje się u nich radość”. Co ważne, doświadczanie przyrody i kontakt z naturą sprzyja nie tylko integracji uczniów z Ukrainy ale łagodzi napięcie także polskich nauczycieli, dla których ostatnie tygodnie są ogromnym wyzwaniem i obciążeniem.