Krótki opis ogólnej sytuacji w Edukacji Ekologicznej w Polsce.

Edukacja formalna

Tak jak stan środowiska przyrodniczego naszej Planety i rozwój zrównoważony dotyczą każdego człowiek na świecie, tak i adresatami edukacji służącej ochronie środowiska i wcielaniu koncepcji zrównoważonego rozwoju są wszystkie osoby w każdym wieku. Jednak szczególnie ważne znaczenie dla prowadzenia edukacji ekologicznej ma edukacja formalna realizowana w szkole. Szkoła jest bowiem instytucją, która obejmuje zasięgiem swojego odziaływania wszystkie osoby będące wieku od 6 do 18 lat. Kształcenie obowiązkowe obejmuje ostatni rok edukacji przedszkolnej oraz 8-letnią szkołę podstawową. Dzieci i młodzież w wieku 15-18 lat objęta jest również obowiązkiem nauki, który jest realizowany w formie edukacji szkolnej lub pozaszkolnej np. poprzez przygotowanie zawodowe u pracodawcy.

Zagadnienia dotyczące edukacji ekologicznej i zrównoważonego rozwoju, zagrożeń i ochrony zasobów naturalnych w tym różnorodności biologicznej występują na wszystkich etapach kształcenia w zakresie wiadomości umiejętności i postaw zarówno w edukacji wczesnoszkolnej jak i na przedmiotach nauk przyrodniczych (przyroda, geografia, biologia, chemia i fizyka) na wyższych poziomach kształcenia.

Edukacja poza formalna.

W Polsce istnieje wiele możliwości prowadzenia edukacji ekologicznej poza systemem oświatowym do najważniejszych należą:

• Szkolenia, warsztaty i materiały edukacyjne oferowane przez fundacje i stowarzyszenia, które w swojej działalności statutowej przyjęły prowadzenie edukacji ekologicznej. Przykładami takich instytucji są zarówno przedstawicielstwa organizacji międzynarodowych takie jak WWF Polska, Fundacja dla Edukacji Ekologicznej, , Fundacja GAP Polska jak i organizacje krajowe np. Ośrodek Działań Ekologicznych Źródła
• Oferta edukacyjna regionalnych i lokalnych centrów edukacji ekologicznej. Przykładem Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej jest Włocławskie Centrum Edukacji Ekologicznej, które od 1998 realizuje edukację ekologiczną poprzez programy i projekty min. w obszarze turystki i rekreacji.
• Przykładem lokalnego centrum edukacji ekologicznej może być Centrum Edukacji Ekologicznej w Łazienkach Królewskich w Warszawie
• Edukacja prowadzona przez Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe oraz Lasy Państwowe. Oferta edukacyjna adresowana jest do wszystkich zwiedzających te szczególnie ważne i atrakcyjne przyrodniczo miejsca, ale przede wszystkim do dzieci i młodzieży.
• Działania edukacyjne firm, których działania nakierowane są na szeroko pojęte zagadnienia zrównoważonego rozwoju jak np. firmy zajmujące się odzyskiem odpadów i recyklingiem. Bogatą ofertę edukacyjną oferują firmy zajmujące się zbiórką i odzyskiem zużytego sprzętu eklektycznego i elektronicznego.

Podejścia partycypacyjne w systemie edukacyjnym w Polsce. Osiągnięcia i niewystarczające zadania w EE (również w odniesieniu do wsparcia instytucji)

Bez wątpienia najsilniejszym impulsem do prowadzenia edukacji ekologicznej i kluczowym czynnikiem decydującym o skuteczności i poziomie tej edukacji jest polityka oświatowa państwa oraz dokument podstawy programowej, który zawiera cele i treści edukacji dzieci i młodzieży od przedszkola, przez szkołę podstawową, aż po szkoły ponadpodstawowe. Wytyczne do realizacji edukacji ekologicznej w sektorze edukacji formalnej w sposób istotny wpływają również na jakość oferty edukacyjnej przygotowanej przez instytucje poza oświatowe, które swoje działania adresują do szkół.

W Polsce podstawa programowa daje możliwości realizacji edukacji ekologicznej na wszystkich poziomach nauczania. Nie ma oddzielnego przedmiotu poświęconego edukacji ekologicznej ale treści dotyczące edukacji ekologicznej i zrównoważonego rozwoju pojawiają się w wielu przedmiotach przede wszystkim tych dotyczących nauk przyrodniczych jak przyroda, geografia, biologia, chemia i fizyka.

Za osiągnięcie dla wzmocnienia edukacji ekologicznej należy uznać ogłoszone przez MEN w ramach kierunków realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2021/2022 wzmocnienie edukacji ekologicznej w szkołach oraz rozwijanie postawy odpowiedzialności za środowisko naturalne.

Zdaniem ekspertów¹ zawartość podstawy programowej w zakresie edukacji ekologicznej jest jednak niewystarczająca a wręcz nieadekwatna do sytuacji zagrożenia ekologicznego Planety i wyzwań związanych z koniecznością wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju i zielonej transformacji do jakiej obligują zobowiązania takie jak choćby te zawarte w dokumentach Agenda 2030 i Europejski Zielony Ład.

Sytuacja i warunki partycypacyjnego podejścia w edukacji w Polsce. Kluczowe parametry, które musimy zmienić w Polsce, aby rozwijać bardziej partycypacyjne podejście w EE

17-19 maja 2021 odbyła się w Berlinie Światowa Konferencja UNESCO na temat Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju. Po zakończeniu konferencji 80 ministrów i wiceministrów oraz 2800 interesariuszy zajmujących się edukacją i środowiskiem podpisało Deklarację Berlińską w sprawie Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (ESD) zobowiązując się do podjęcia konkretnych działań w celu przekształcenia edukacji i nauki – tak aby służyły przetrwaniu naszej planety. UNESCO wezwało do tego, aby do 2025 r. edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju stała się podstawowym elementem wszystkich systemów edukacji na wszystkich poziomach. Za priorytetowe obszary działań uznano:

• wzmocnienie roli ESD w polityce państw (advancing policy)
• przekształcanie środowiska uczenia się (transforming learning environments)
• wzmacnianie możliwości osób prowadzących edukację (building capacities of educators)
• wzmacnianie i mobilizowanie młodzieży (empowering and mobilizing youth)
• przyspieszenie działań na szczeblu lokalnym (accelarating local level actions)

Wydaje się, że w obecnej sytuacji w Polsce podstawowymi, koniecznymi warunkami, które mogą realnie przyczynić się do prowadzenia skutecznej i partycypacyjnej edukacji ekologicznej, zgodnej z zaleceniami UNESCO, są:

• w zakresie edukacji formalnej: programy edukacyjne opracowane przez świadomych i zaangażowanych nauczycieli,
• w zakresie edukacji poza formalnej: oferta edukacyjna przygotowana przez organizacje pozarządowe.

Spełnienie pierwszego warunku wymaga odpowiedniego przygotowania nauczycieli i zapewnienia im możliwości doskonalenia zawodowego w zakresie prowadzenia edukacji ekologicznej. Drugi warunek może być spełniony poprzez zapewnienie stabilnego finasowania instytucji pozarządowych prowadzących edukację ekologiczną.

Najlepsze i najbardziej postępowe przykłady podejścia partycypacyjnego w EE w Polsce. Osiągnięcia i dobre przykłady

Prowadzenie kompetentnej i efektywnej edukacji ekologicznej, która odpowiada na prawdziwe wyzwania współczesnego świata, takie jak: globalne, ocieplenie, utrata różnorodności biologicznej, niezrównoważona produkcja i konsumpcja, rosnące góry odpadów i zanieczyszczenia środowiska, ograniczony dostęp do wody, nierówności społeczne oraz migracja jest wspierane w Polsce w szerokim zakresie. Należy wyróżnić placówki wspierania doskonalenia nauczycieli oraz ofertę edukacyjną fundacji i stowarzyszeń.

Placówki wspierania doskonalenia nauczycieli.

Na szczególne wyróżnienie zasługuje Centrum Edukacji Obywatelskiej niepubliczna placówka doskonalenia nauczycieli oferująca szkolenia, książki metodyczne i pomoce dydaktyczne wspierające rozwój uczenia partycypacyjnego i myślenia krytycznego. Jednym z obszarów kształtowania kompetencji uczniów i nauczycieli przez Centrum Edukacji Obywatelskiej jest edukacja globalna i edukacja ekologiczna. CEO zleca również badania i tak 20 czerwca 2022r. w Światowy Dzień Uchodźcy został opublikowany raport „Młodzi wobec globalnych wyzwań 2022.” Badania miało na celu zrozumienie jak młodzież postrzega globalne procesy i związane z nimi aktualne wydarzenia.

Doskonaleniem nauczycieli zajmują się również placówki podległe Ministerstwu Edukacji i Nauki. Przykładem takiej placówki, która wspiera doskonalenie zawodowe nauczycieli w zakresie edukacji ekologicznej jest Mazowiecki Samorządowy Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli. Placówka regularnie organizuje konferencje i szkolenia. Przeprowadzone w kwietniu 2022r szkolenie „Inspirująca edukacja przyrodnicza – jak aktywnie uczyć, działać i dbać o zdrowie” było poświęcone doskonaleniu umiejętności wykorzystywania różnorodnych metod aktywizujących pracę uczniów podczas lekcji biologii, chemii, fizyki i geografii. MSODN współpracuje m.in. z Uniwersyteckim Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym i Zrównoważonym Rozwojem Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki tej współpracy nauczyciele mają co roku możliwość uczestniczenia w wykładach Teoria i praktyka Zrównoważonego Rozwoju prowadzonych zarówno przez wykładowców UW i ekspertów-praktyków dla studentów Międzywydziałowych Studiów Ochrony Środowiska.

Oferta edukacyjna fundacji i stowarzyszeń.

Fundacje i stowarzyszenia, których zadaniem i misją jest prowadzenie edukacji ekologicznej oferują szeroki zakres programów adresowanych do bardzo zróżnicowanych odbiorców od dzieci w przedszkolu i młodzieży szkolnej po seniorów uczęszczających na Uniwersytety Trzeciego Wieku. Wśród odbiorców oferty edukacyjnej przygotowanej przez stowarzyszenia i fundacje znajdują się nauczyciele, przedsiębiorcy, usługodawcy. Wiele dostępnych przykładów można podzielić na dwa charakterystyczne rodzaje: międzynarodowe projekty i programy autorskie.

1. Przykład międzynarodowego projektu: Badacz Wody skierowany do szkół i realizowany w latach 2015-2019 z inicjatywy Global Action Plan. Celem projektu było angażowanie uczniów w wieku 8 – 14 lat do podejmowania konkretnych działań na rzecz poszanowania wody W programie wzięło udział 3980 zespołów z 12 krajów. Podejmowane działania miały bardzo zróżnicowany charakter ale zawsze charakteryzowały się doskonałym planowaniem, dobrze zorganizowaną pracą grupową, angażowaniem całej społeczności szkolnej oraz rodziców oraz współpracą z lokalnymi instytucjami odpowiedzialnymi za ochronę wody i środowisko. Organizatorzy oceniają, że w wyniku projektu udało się oszczędzić ponad 10 mln sześciennych wody. Ale z pewnością równie cennymi osiągnięciami jest podniesienie świadomości nie tylko wśród młodzieży ale w całych lokalnych społecznościach, współpraca z lokalnymi władzami często inicjowanie przez młodzież porządkowania i ochrony lokalnych ekosystemów wodnych.

   Udział w projekcie miał charakter kilku etapowej rywalizacji. Najlepsze zespoły oceniane przez zewnętrznych ekspertów otrzymywały wartościowe nagrody rozdawane podczas starannie przygotowanej, atrakcyjnej uroczystości, która sama w sobie też była nagrodą. Zaletą tego typu programu jest możliwość udziału w międzynarodowej inicjatywie i wzajemne uczenie się przez uczestników z różnych krajów, dobre planowanie, profesjonalne materiały edukacyjne atrakcyjne nagrody. Wadą tego typu projektów jest to, że projekt zwykle kończy się wraz z finasowaniem.

2. Przykładem programów autorskich jest oferta edukacyjna Ośrodka Działań Ekologicznych Źródła. Jest to stowarzyszenie działające od 1993r a zarejestrowane jako stowarzyszenie od 1997 roku. Stowarzyszenie nastawione jest na prowadzenie edukacji aktywizującej i angażującej poprzez organizowanie warsztatów, szkoleń, wyjazdów trenowych i projektów informacyjnych. Łącznie prowadzonych jest ok. 1000 warsztatów rocznie. Tematyka zajęć obejmuje zagadnienia przyrodnicze, ochronę klimatu i wody a także tematykę edukacji globalnej i regionalnej. Poza warsztatami „Źródła” organizują wycieczki przyrodnicze, zielone szkoły, weekendowe warsztaty rodzinne, warsztaty dla dzieci w mieście a także szkolenia dla trenerów, nauczycieli, bibliotekarzy i firm. Tworzone są nowoczesne materiały i pomoce dydaktyczne.

Ośrodek Działań Ekologicznych Źródła działa lokalnie przede wszystkim na terenie miasta Łodzi w województwie łódzkim ale ze względu na jakość oferty edukacyjnej — jej atrakcyjność i wysoki standard jest powszechnie rozpoznawalny w środowisku edukacyjnym w Polsce przygotowuje programy i materiały edukacyjne dla takich instytucji jak Ministerstwo Środowiska, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Greenpeace Polska, WWF Polska.

Edukacja ekologiczna — poziom rządowy

Increasing the knowledge of children and young people about the environment and climate protection — this is the main goal of introducing environmental education to schools. Work on the preparation of such lessons is just beginning. — As the Ministry of Climate and Environment, we will present substantive proposals, which will then be transferred to teachers by the Ministry of Education and Science, giving them pedagogical schemes that will be used during educational hours — says Michał Kurtyka, Minister of Climate and Environment.

He emphasizes that today the ecological awareness of Poles is growing, but we need to reach everyone with this knowledge.

We are dealing with what we call the generation relay. We are aware that shifting our civilization to more ecological tracks is a certain generation process. And today, the responsibility that weighs over us is to initiate this process and pass on to young generations such knowledge that will enable them to make wise decisions in 20 years, when they mature and take over the reins in the economy and politics, Michał Kurtyka tells the Newseria Biznes agency.

This is what the cooperation for environmental and climate education initiated with the signing of a letter of intent is to serve. Introducing knowledge in this field into the core curriculum was a postulate put forward by the interested parties, i.e. students, during the ongoing consultations of the government’s strategy for the young generation. It is for him that the issues of environmental protection are of particular importance, but the awareness of the problem and knowledge about it is growing throughout the society.

We are looking for solutions that are available at the level of each of us: be it at the family level, such as waste segregation and water saving, whether at the district and city level, e.g. in the form of green participatory budgets, or at the provincial level and regions, because as the Ministry of Climate and Environment, we give them more and more funds to counteract climate change. However, there is also a high expectation that environmental and climate education will reach everyone, because in the end, even if there is only one soot in a given town, everyone is poisoned anyway — emphasizes the Minister of Climate and Environment.

Zaletą opracowywania programów autorskich jest możliwość kontynuowania i wzbogacania oferty edukacyjnej. Reagowania na bieżące potrzeby i wyzwania. Wadą jest niepewność finansowania.

Strony internetowe wymienionych instytucji:

• Włocławskie Centrum Edukacji Ekologicznej
• Fundacja Edukacji Ekologicznej
• Ośrodek Działań Ekologicznych Źródła
• Fundacja GAP Polska.
• WWF Polska
• Centrum Edukacji Ekologicznej w Łazienkach Królewskich w Warszawie
• Centrum Edukacji Obywatelskiej
• Badacz Wody
• Ecoekonomia